Update zzp-wetgeving en jurisprudentie: drie takeaways

Hoe beoordeel je of een overeenkomst kwalificeert als een arbeidsovereenkomst? En hoe zit het met platformmedewerkers en bestuurders van een holding? Hier zijn meerdere uitspraken over. Zo oordeelde de Hoge Raad in het Deliveroo-arrest van 24 maart 2023 dat de maaltijdbezorgers van Deliveroo werknemers zijn. Hiertoe is een holistische benadering gehanteerd: alle feiten en omstandigheden zijn in beschouwing genomen. Naast de drie bekende vereisten - loon, (persoonlijke) arbeid en een gezagsverhouding - valt vooral de contra-indicatie van ondernemerschap op. Hoe zwaarwegend een criterium is, hangt mede af van de mate waarin het daadwerkelijk van betekenis is voor de werkende. Daarbij geldt het principe ‘wezen gaat voor schijn’, wat betekent dat de afspraken tussen partijen minder zwaar tellen dan wat er in de praktijk gebeurt.

Interessant is de uitspraak van 15 maart 2024 van de Rechtbank Midden-Nederland. Hierbij werd gekeken naar de betekenis van de Deliveroo-criteria voor een bestuurder van drie holdings. Volgens de kantonrechter ging het hier om een professional die welbewust ondernemer is geworden en een hoge positie in de onderneming bekleedde. Als algemeen directeur was hij zelfstandig bevoegd. Zowel in- als extern en gedroeg zij zich als ondernemer en oprichter. Hier wijzen de Deliveroo-criteria - voor zover ze in een situatie als deze al één-op-één van toepassing zijn - niet doorslaggevend in de richting van een arbeidsovereenkomst maar naar een overeenkomst van opdracht.

En hoe zit het met de schoonmakers bij het (inmiddels failliet verklaarde) platform Helpling? Werkten zij op basis van een arbeids- of uitzendovereenkomst met Helpling, of op basis van een arbeidsovereenkomst met de huishoudens? Volgens AG De Bock in haar conclusie van 5 juli 2024 hadden zij een arbeidsovereenkomst met het platformbedrijf. “Een particulier huishouden kan niet optreden als inlener, omdat geen sprake is van terbeschikkingstelling van de uitzendkracht in het bedrijf van de inlener.” Het enkele feit dat instructies of aanwijzingen worden verstrekt, brengt niet zonder meer mee dat ook sprake is van toezicht en leiding in de zin van artikel 7:690 BW en een gezagsverhouding in de zin van artikel 7:610 BW.

De Rechtbank Amsterdam deed op 10 juli 2024 uitspraak in zaak van FNV en CNV tegen online platform Temper. Hier betrof het eveneens een driehoeksrelatie. De rechtbank oordeelde dat in het geheel niet voldaan is aan de essentiële elementen van de uitzendovereenkomst: formeel werkgeversgezag van en loonbetaling door de uitzendwerkgever. Aan het derde essentiële element, het persoonlijk verrichten van arbeid, is niet of nauwelijks voldaan. De overige gezichtspunten leveren onvoldoende aanwijzingen op om desondanks een uitzendovereenkomst met Temper aan te kunnen nemen. Wat hierin opvalt, is de nadruk op het element vrije vervanging bij bijvoorbeeld feesten en festivals. Was er dan een arbeidsrelatie met de opdrachtgevers van Temper? Die vordering is niet-ontvankelijk omdat deze partijen geen betrokkenen in de procedure waren. Zij zijn hiermee dus nog niet gevrijwaard.

Momenteel geldt voor de inhuur van zzp’ers nog het zogenoemde handhavingsmoratorium. Als er toch sprake is van een arbeidsovereenkomst, geeft de Belastingdienst aanwijzingen. Alleen in uitzonderlijke gevallen van kwaadwillendheid worden correctieverplichtingen en naheffing opgelegd. Hier komt per 1 januari 2025 verandering in doordat het handhavingsmoratorium wordt opgeheven.

Wat verandert er voor werkgevers en werkenden?

• De Belastingdienst kan vanaf 2025 direct handhaven als er sprake is van een arbeidsovereenkomst, zonder eerst aanwijzingen te geven.
• Vanaf 6 september 2024 beoordeelt de Belastingdienst geen nieuwe modelovereenkomsten meer, en worden bestaande modelovereenkomsten niet meer verlengd.
• De Belastingdienst zal in principe geen naheffing opleggen over de periode waarin het handhavingsmoratorium (tot 1 januari 2025) van toepassing was.

Naast het versterken en verbeteren van de handhaving door de Belastingdienst neemt het kabinet een tweede belangrijke maatregel om schijnzelfstandigheid tegen te gaan: het wetsvoorstel Verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden (VBAR). Hierin krijgen indicaties die wijzen op zelfstandig werken voor het eerst een eigenstandige rol in de wet bij het vaststellen van de juiste contractvorm.

Het oorspronkelijke voorstel voor een nieuw toetsingskader werd omschreven als ‘abc’tje’. Of iemand ‘werkt in dienst van’ wordt bezien aan de hand van drie hoofdelementen: (A) werkinhoudelijke aansturing; (B) organisatorische inbedding; en (C) de arbeid niet voor eigen rekening en risico verrichten. De beoordeling start met de toets van de hoofdelementen A en B. Alleen als sprake van (een van) deze hoofdelementen, kan er sprake zijn van een arbeidsovereenkomst. Dit met als aanvullend criterium het gedrag van de werkende in het economisch verkeer (C+). Tevens introduceert het wetsvoorstel een ‘rechtsvermoeden’ van werknemerschap in situaties waar het uurtarief van de werkende lager is dan EUR 32,24 ex btw (2024). Het rechtsvermoeden is bedoeld om de onderkant van de markt te beschermen; alleen de werkende kan zich hierop beroepen.

Na de publicatie van het eerste conceptvoorstel in oktober 2023, is het voorstel op enkele punten aangepast. In de vormgeving van het toetsingskader zijn wijzigingen aangebracht, waardoor nu wordt gesproken van een WZOP-toets. Deze afkorting staat voor Werknemer (werkinhoudelijke en organisatorische sturing), Zelfstandige (indicatoren die wijzen op het werken als zelfstandige) en OndernemerschaP (meerdere opdrachtgevers, duur, tijd voor reputatieopbouw en acquisitie, en investeringen).